Η ιστορία της γιόγκα, λόγω της μακράς παράδοσής της και την αρχική μετάδοσή της μέσω του προφορικού λόγου, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με χρονολογική ακρίβεια. Πιστεύεται ότι η γιόγκα χρονολογείται πάνω από 5.000 χρόνια. Άλλοι πιστεύουν ότι πηγαίνει πάνω από 10.000 χρόνια. Παρ’ όλ’ αυτά είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε πότε ακριβώς έκανε την εμφάνισή της. Για το λόγο αυτό υπάρχουν διάφορες κατά προσέγγιση εκδοχές που μπορεί να διαβάσετε. Παρ’ολ’αυτά πιστεύω πως παρά τη διαφορετικότητα των εκδοχών αυτών, μπορούμε να αποκτήσουμε μια εικόνα για το πώς ξεκίνησε κι εξελίχθηκε το σύστημα αυτό στο πέρασμα των αιώνων, καθώς συμπίπτουν σε πολλά σημεία. Το πιθανότερο είναι οτι εμφανίστηκε με τη δημιουργία των πρώτων πολιτισμών. Αφού οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σε κάποια μέρη και δημιούργησαν κοινότητες, εμπόριο και μια καθημερινότητα, άρχισαν να ψάχνουν για κάτι παραπάνω από τη βίωση της απλής αυτής καθημερινότητάς τους. Όταν οι άνθρωποι άρχισαν να προσπαθούν να κατανοήσουν τι είναι η ζωή και ποιος ο σκοπός του ερχομού τους σ’ αυτήν.

Το σύστημα της Yoga δεν ήταν πάντα αυτό που ξέρουμε σήμερα. Στο πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε ανάλογα με τις πνευματικές και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, τις αντιλήψεις και τις ανάγκες των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό χωρίζουμε τη μακρά ιστορία της σε έξι περιόδους για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε καλύτερα την εξέλιξή της.

1. Προβεδική περίοδος (πριν από το 3000 π.Χ.)

Η πρώτη μαρτυρία που έχουμε για την ύπαρξη της Yoga είναι γύρω στο 3000π.Χ και ήταν μέσα από τον πολιτισμό της Κοιλάδας του Ινδού Ποταμού. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τον πολιτισμό αυτό, ήταν όμως ένας από τους πρώτους πολιτισμούς στον πλανήτη. Από ανασκαφές που έγιναν εκεί, βρήκαν πέντε “σφραγίδες”, πέτρινα σχέδια, γνωστά ως σφραγίδες Pashupati, που απεικόνιζαν μια ανθρωπόμορφη φιγούρα να διαλογίζεται σε καθιστή στάση. Υπάρχουν όμως ενδείξεις οτι η πρακτική της Yoga ήταν ήδη γνωστή από το 5000 π.Χ ίσως και νωρίτερα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν γραπτά αρχεία που να το αποδεικνύουν οριστικά.

2. Βεδική περίοδος (3000 π.Χ. έως 800 π.Χ)

H λέξη «Yoga» αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη Rigveda (συλλογή ύμνων που περιγράφουν την πρακτική και την πειθαρχία του διαλογισμού), που είναι μία από τις 4 Βέδες.

Οι Βέδες ήταν τα πρώτα ινδουιστικά (ή ινδικά) κείμενα και ήταν γραμμένα στα σανσκριτικά. Veda σημαίνει γνώση. Είναι οι αρχαιότερες Ινδουιστικές γραφές και είναι μια ομάδα ύμνων και περιγραφή τελετών. Μεταδίδονταν προφορικά από τους σοφούς ή προφήτες του βεδικού λαού, τους rishis, προκειμένου να διδαχτούν πώς να διατηρήσουν τη φυσική τάξη των πραγμάτων (θεϊκή αρμονία) και να κατανοήσουν τον κόσμο. Όπως οι σαμανικές τελετές που ευχαριστούσαν τον ήλιο ή τη μητέρα γη ή παρακαλούσαν για βροχή. Η λέξη «Veda» σημαίνει «γνώση». Οι Βέδες περιέχουν τις παλαιότερες γνωστές διδασκαλίες της Γιόγκα (Vedic Yoga) και επικεντρώνονται στην υπέρβαση του ορατού υλικού κόσμου και των περιορισμών του νου.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η γιόγκα ασκήθηκε για να αναπτύξει τη συγκέντρωση και να ξεπεράσει το εγκόσμιο. Οι τελετές που ασκούνται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου διαφέρουν πολύ από τις τρέχουσες πρακτικές της γιόγκα. Οι τελετές της βεδικής περιόδου είναι κοντά στον ορισμό της γιόγκα: ένωση του ατομικού εαυτού με τον υπέρτατο εαυτό.

3. Προ-Κλασική Περίοδος (800 π.Χ. – 250 π.Χ.)

Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τα κείμενα των Ουπανισάδων (Upanishads). Οι Ουπανισάδες είναι η συνέχιση της Βεδικής αποκάλυψης και θεωρούνται και το τέλος της, που είναι γνωστό ως Vedanta. Vedanta σημαίνει στην κυριολεξία, το τέλος της Βέδας καθώς από εδώ και πέρα, οι διδασκαλίες δε θεωρούνται πια ως αποκαλύψεις, όπως στις βέδες, αλλά ως αναθυμήσεις ή παραδόσεις. Οι Ουπανισάδες είναι μυστικές γραφές. Αποτελούνται από 108 κείμενα, σε μορφή διαλόγου μεταξύ δασκάλου και μαθητή. Η λέξη Upanishad ετυμολογικά προέρχεται απο τις λέξεις “upa” που σημαίνει κοντά, “ni” που σημαίνει κάτω και “sad” που σημαίνει κάθομαι. Το νόημα ήταν “να κάθεσαι κάτω, κοντά στο δάσκαλο και να ακούς τη διδασκαλία του”. Στις Ουπανισάδες θεμελιώνεται η διδασκαλία της γιόγκα ως η χαλιναγώγηση των αισθήσεων και εξηγούνται κάποιες βασικές πρακτικές. Περιέχουν πάνω από 200 γραφές που περιγράφουν την ιδέα του κάρμα, τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου και εξηγούν τρία θέματα: 1. Την απόλυτη πραγματικότητα (Brahman)  2. Τον υπερβατικό εαυτό (Atman)  3. Τη σχέση μεταξύ των δύο.

Γύρω στο 500 π.Χ γράφεται το πιο γνωστό και δημοφιλές επικό έργο της Yoga, η Μαχαμπαράτα (Mahabharata). Το πιο δημοφιλές κομμάτι της είναι η Μπάγκαβαντ Γκίτα (Bhagavad Gita), που φέρνει τη γιόγκα κοντά στο λαό. Αποτελεί ένα διάλογο μεταξύ του Κρίσνα (ινδουιστική θεότητα) και του ινδού πρίγκιπα Άρζουνα. Η ιστορία διαδραματίζεται σε πεδίο μάχης κι έχει ερμηνευτεί ως μια μεταφορική αναφορά στις πολλές διασπάσεις της προσοχής του νου στον πολυτάραχο κόσμο μας. Σ´ αυτό το κείμενο ο Κρίσνα μιλάει για τις τρεις πτυχές που πρέπει να φέρουμε εξίσου στην ύπαρξή μας. Την αφοσίωση (bhakti), την υπηρεσία (karma), το διαλογισμό (raja), τη σπουδή (jnana) και περιγράφει πολλές πρακτικές εξάσκησης. Η Μπάγκαβαντ Γκίτα ενοποιεί τις γιογκικές παραδόσεις των Bhakti Yoga, Jnana Yoga, Raja Yoga και Karma Yoga μέσω ενός κοινού νήματος: Η θυσία του εγώ μέσω της αυτογνωσίας, της ταπεινότητας και του σεβασμού οδηγεί σε υψηλότερες καταστάσεις συνείδησης και αυτοπραγμάτωσης.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Γιόγκα βρήκε και τον Βουδισμό. Ο Βούδας είδε ότι η ταλαιπωρία προκαλείται από την επιθυμία, την απληστία και την αυταπάτη. Αυτό ισχύει επίσης για τη Γιογική Φιλοσοφία.

4. Κλασική περίοδος (200 μ.Χ.)

Η κλασική περίοδος χαρακτηρίζεται από τη συγγραφή των Γιόγκα Σούτρας του Patanajali. Τα Yoga Sutras του Patanjali είναι το βασικό θεωρητικό κείμενο της yoga. Στο έργο αυτό κωδικοποίησε το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα της Yoga, συγκεντρώνοντας τα πιο σημαντικά και κοινά στοιχεία των διαφόρων θεωριών που επικρατούσαν μέχρι τότε (περίπου το 200 π. Χ), αποδίδοντάς τα με ένα τρόπο πιο απλό, κατανοητό και πρακτικό. Σύμφωνα με τον Patanjali, υπάρχουν οχτώ θεμελιώδεις αρχές, οχτώ σκαλοπάτια ή σκέλη στην πρακτική της yoga που μας οδηγούν σε ένα ανώτερο επίπεδο συνείδησης. Η λέξη «σούτρα» προέρχεται από τη λέξη «νήμα». Αποτελείται απο 195 αποφθέγματα, γνωστά ως νήματα σοφίας. Ο Πατάντζαλι συνέθεσε τα Σούτρας με βάση ένα σύστημα 8 βημάτων για τον πνευματικό και συναισθηματικό καθαρισμό και την υπέρβαση του εαυτού. Αυτό το σύστημα 8 βημάτων είναι επίσης γνωστά ως Raja Yoga. Αυτά είναι:

Yama: 5 ηθικές εντολές για τη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας
✽ Ahimsa – Μη βία (σωματική, ψυχολογική, διανοητική)
✽ Satya – Φιλαλήθεια.
✽ Asteya – Mη φθόνος, μη ζήλια
✽ Brahmacarya – Εγκράτεια
✽ Aparigraha –  ολιγάρκεια, μη κατοχή, μη προσκόλληση

Nyama: 5 κανόνες διαγωγής που αφορούν στον εαυτό μας
✽ Shaoucha – Σωματικός και ψυχικός εξαγνισμός
✽ Santosa – Αυτάρκεια, ολιγάρκεια
✽ Tapas – Ασκήσεις πειθαρχίας
✽ Svadhyaya – Αυτομελέτη
✽ Ishvara Pranidhana – Αφοσίωση, παράδοση στην κοσμική βούληση

Asana: Σωματική προετοιμασία

Pranayama: Έλεγχος βιοενέργειας

Pratyahara: Απόσυρση των αισθήσεων

Dharana: Αυτοσυγκέντρωση κι ενδοσκόπηση

Dhyana: Διαλογισμός

Samadhi: Υπερσυνείδηση

Ο Patanjali θεωρείται συχνά ο πατέρας της γιόγκα και το Yoga-Sûtras εξακολουθούν να επηρεάζουν τα περισσότερα στυλ της σύγχρονης γιόγκα.

5. Μετακλασική Περίοδος (200 μ.Χ. – 1700 μ.Χ.)

Λίγους αιώνες μετά τον Patanjali (γύρω στο 500 μ.Χ), οι δάσκαλοι της γιόγκα δημιούργησαν ένα σύστημα πρακτικών που συνδύαζε σωματικές στάσεις (asanas), τεχνικές αναπνοής (pranayama) και διαλογισμό (dhyana) με σκοπό την αναζωογόνηση του σώματος και την παράταση της ζωής τους. Ενώ στο παρελθόν εστίαζαν την προσοχή τους στον διαλογισμό και στο πνεύμα, θεωρώντας το σώμα κάτι κατώτερο που εμποδίζει το πνεύμα να εξελιχθεί, απέρριψαν τις διδασκαλίες των αρχαίων Βέδων, όπου το σώμα θεωρούνταν ως κάτι κατώτερο και μολυσμένο που πρέπει να εξαγνιστεί και αγκάλιασαν το φυσικό σώμα ως μέσο για την επίτευξη της διαφώτισης. Παρατηρείται δηλαδή μια στροφή προς τη δυνατότητα του ανθρώπινου σώματος καθώς με ένα σώμα υγιές κι ελεύθερο από εντάσεις ήταν πιο εύκολο να περάσουν σε πιο πνευματικές διαδικασίες. Ανέπτυξαν την Τάντρα Γιόγκα, με ριζικές τεχνικές για να καθαρίσουν το σώμα και το μυαλό και το ανθρώπινο σώμα θεωρήθηκε ο ναός της αθάνατης ψυχής. Αυτή η σύνδεση σώματος και πνεύματος άνοιξε το δρόμο για τη δημιουργία της Hatha Yoga και άλλων σχολών της Yoga όπως επικράτησε στη Δύση και σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.

Πάνω από 1.000 χρόνια μετά τα Yoga Sutras, το 14ο αιώνα, έχουμε τη Hatha Yoga Pradipika. Αυτό το εγχειρίδιο, από τον Swatmarama, περιγράφει με λεπτομέρεια κάποιες Asanas, τεχνικές Pranayama, Mudras και Bandhas – όλα αποδίδονται στον αρχέγονο γκουρού Sri Adinath.

6. Σύγχρονη Περίοδος (1700 μ.Χ. μέχρι σήμερα)

Στα τέλη του 1800 και στις αρχές του 1900, λόγιοι και δάσκαλοι της γιόγκα άρχισαν να ταξιδεύουν στη Δύση, προσελκύοντας την προσοχή και τους οπαδούς. Πρώτος σταθμός το Κοινοβούλιο των Θρησκευμάτων του 1893 στο Σικάγο, όπου ο Σουάμι Βιβεκανάντα δίνει διαλέξεις σχετικά με τη γιόγκα και την καθολικότητα των παγκόσμιων θρησκειών.

Στη δεκαετία του 1920 και του 30, η Hatha Yoga προωθήθηκε έντονα στην Ινδία ξεκινώντας με το έργο του T. Krishnamacharya, που θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης yoga. Ο Krishnamacharya άνοιξε το πρώτο σχολείο Hatha Yoga στο Mysore το 1924.

O Swami Sivananda ήταν ένας ακόμα δάσκαλος που διέδωσε τη Hatha Yoga στην Ινδία. Το 1936 ο Sivananda ίδρυσε την Εταιρεία Θεϊκής Ζωής στις όχθες του ιερού ποταμού Γάγγη. Έγραψε πάνω από 200 βιβλία για τη yoga.

Ο Τ. Krishnamacharya είχε τέσσερεις σπουδαίους μαθητές, που θα συνέχιζαν την κληρονομιά του και τη διάδοση της Hatha Yoga:

Ο BKS Iyengar: Δημιούργησε το σύστημα Iyengar Yoga, που δίνει έμφαση στην ευθυγράμμιση του σώματος εισήγαγε τον βοηθητικό εξοπλισμό που χρησιμοποιούμε στην πρακτική της Yoga σήμερα (κουβέρτες, ιμάντες, τουβλάκια)

Ο TKV Desikachar: Γιος του T. Krishnamacharya, εισήγαγε τη Viny yoga, ένα σύστημα εξατομικευμένης θεραπευτικής πρακτικής.

Ο Pattabhi Jois: Είναι ο ιδρυτής της Asthanga Vinyasa Yoga, μιας πολύ δυναμικής και απαιτητικής πρακτικής.

Η Indra Devi: Η πρώτη γυναίκα μαθήτρια του Krishnamacharya , την οποία μέσω της σκληρής γιογκικής πρακτικής προσπάθησε να αποτρέψει από το να συνεχίσει, καθώς πίστευε πως η γιογκική πρακτική είναι κατάλληλη μόνο για άντρες. Εκείνη όμως όχι μόνο ανταπεξήλθε κι έγινε η πρώτη γυναίκα δασκάλα yoga αλλά εισήγαγε και στη Σοβιετική Ένωση. Το 1947 η Indra Devi άνοιξε το στούντιο γιόγκα της στο Χόλιγουντ. Εκεί δίδαξε μεγάλες διασημότητες της εποχής, όπως η Greta Garbo και η Merilyn Monroe. Το σύστημα της λεγόταν Sai Yoga είναι μια πιο ήπια μορή πρακτικής που δεν εστιάζει τόσο στη συνεχή ροή των στάσεων Πρόσθεσε ύμνους και διαλογισμό, ενώ εστίαζε σε μια asana προς μελέτη και πρακτική σε κάθε μάθημα.

Το 1961 ο Ρίτσαρντ Χίτλμαν παρουσιάζει στην τηλεόραση το βιβλίο του “Το σχέδιο της γιόγκα σε 28 ημέρες”. Το βιβλίο πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα και η γιόγκα έγινε τηλεοπτικό θέαμα. Την ίδια χρόνια ο Τ.Κ.Β. Ντεσικατσάρ εγκαταλείπει την καριέρα του μηχανολόγου για να αφοσιωθεί στο έργο του πατέρα του Κρισναματσάρια. Γίνεται ο ιδρυτής της “θεραπευτικής γιόγκα”, η οποία χρησιμοποιεί τεχνικές της γιόγκα για να θεραπεύει σωματικές και ψυχολογικές ασθένειες.

Το 1966 Ο BKS Iyengar γράφει το “Light on yoga” (φως στη γιόγκα). Θεωρείται η Βίβλος της σύγχρονης γιόγκα και μεταφράζεται σε 18 γλώσσες.

Στη δεκαετία του 1960 ο Maharishi Mahesh Yogi εκλαϊκεύει τον υπερβατικό διαλογισμό και τους ψαλμούς των mantras. To 1967 οι Beetles ταξιδεύουν στην Ινδία για να γνωρίσουν τον “υπερβατικό Διαλογισμό” με το δάσκαλο αυτό κι επηρεάζουν ένα πλήθος Ευρωπαίων που στρέφονται προς την αναζήτηση της yoga.

Τα τελευταία χρόνια η πρακτική της yoga έχει εστιαστεί στη σωματική άσκηση, ως μία πολύ καλή μέθοδος εκγύμνασης. Έχε μπει σε studio και γυμναστήρια και η διαδόσή της είναι πλέον ευρεία. Παρ’ όλ’ αυτά είναι πια και αρκετοί οι άνθρωποι που έχουν κατανοήσει την αξία της και πέρα από μια καθαρή σωματική εκγύμναση και στρέφονται και προς το φιλοσοφικό και πνευματικό της κομμάτι. Ο συνδυασμός πνευματικής και σωματικής άσκησης που μπορεί να μας προσφέρει το σύστημα αυτό είναι μια ιδανική συνήθεια που αν την εντάξουμε στην καθημερινότητά μας μπορεί να μας επιφέρει τεράστια οφέλη τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχοπνευματικό επίπεδο.